Wat mij al een tijdje bezig houd en waar ik af en toe een boek over lees is het ontstaan van het christendom in de eerste en tweede eeuw na het jaar nul. Niet vanuit een religieuze of theologische, maar vanuit een historische interesse. De geschiedenis van het ontstaan van het christendom kan ons namelijk veel vertellen over de manier waarop je nu de verhalen in de bijbel kan lezen én vooral dat je deze boeken moet lezen als bronnen die in die tijd zijn geschreven, met al hun tegenstrijdigheden en geplaatst in de context van die tijd. De bijbel is niet het woord van God, maar een bundel van door mensen geschreven teksten waarvan de schrijvers ook een doel hadden met een eigen doelgroep en vaak een eigen filosofie of theologisch kader.
Blogs van Jona Lendering
Om een beetje op de hoogte te blijven van de wetenschappelijke ontwikkelingen rond het ontstaan en opkomst van het christendom lees ik de blogs van Jona Lendering. Naast zijn boek “Israel Verdeeld” dat mijns inziens een goede synthese geeft van het ontstaan van het christendom uit de joodse religie, waarop ik zeker later terug zal komen, geeft zijn blog mainzerbeobachter en de nieuwsbrief Livius steeds leuke wetenswaardigheden over dit thema. Zo las ik in Livius dat er door de Amerikaanse wetenschapper Anne Marie Luijendijk een vroeg koptische tekst is ontdekt en vertaald dat ook wel het “Evangelie van de spreuken van Maria” wordt genoemd.
Niet canonieke evangeliën
In de late eerste eeuw en de tweede eeuw na Christus werden er in de vroeg christelijke gemeenschappen teksten geschreven over het leven van Jezus of over zijn volgelingen en leerlingen. Het vermoeden is dat deze teksten ontstonden doordat mensen de mondelinge overlevering van verhalen wilde optekenen. Maar er werden ook andere vroegere teksten gebruikt om verhalen deels over te nemen of te herschrijven. Bart Ehrman heeft een boek geschreven over teksten die soms evangelie werden genoemd, maar niet zijn opgenomen in de canon die wij nu de bijbel noemen. Er is bijvoorbeeld het beroemde niet-canonieke Evangelie van Thomas, dat ontdekt is in Nag Hamadi, Egypte. Er waren in de tweede eeuw vele evangeliën in omloop. Er zijn er slechts enkelen overgeleverd, omdat christenen in later eeuwen deze niet canonieke evangeliën liever vernietigden.
Het evangelie van de spreuken van Maria
Wat Luijendijk heeft ontdekt is een heel klein boekje, zo groot als een handpalm, met spreuken die men kon raadplegen bij ongeluk of voorspelling van de toekomst. Het is geschreven in het Koptisch. Op de eerste pagina staat “Het evangelie van de spreuken van Maria, de moeder van de heer Jezus Christus, zij die van de aartsengel Gabriël het goede nieuws ontving. Hij die voortgaat met heel zijn hart zal vinden wat hij zoekt. Maar ben niet met twee gedachten.” Het boekje is als het ware een verzameling van 37 orakels. Jezus wordt slechts enkele keren genoemd in de spreuken. Op deze site lees je enkele orakels.
Wat nu zo leuk is aan deze bron is dat het ook evangelie wordt genoemd en zelfs genoemd is naar Maria, maar dat het geen enkele link heeft met de verhalen over Jezus. Er zijn gemeenschappen geweest met een heel andere geloofsbelevenis dan sommige mensen nu denken over het ‘ware’ geloof. Volgens Luijendijk is het vermoedelijk gebruikt op een plek waar pelgrims kwamen, ze rituele baden namen en te raden gingen bij priesters en waarzeggers. Dit “evangelie” was daarbij handzaam voor spreuken en orakels bij specifieke vragen.