Mérida staat bekend om zijn gave Romeinse overblijfselen; het theater, het circus en de aquaducten. Tijdens het wandelen van de Vía de la Plata kom je over de oude (Romeinse) brug de stad in. Ik was er in 2017 en had een middag om de stad te bekijken. Het besluit om het theater en de tempel van Venus te bekijken is dan snel genomen om vervolgens de volgende dag mijn weg al wandelend te vervolgen. In het najaar 2018 was ik er weer en had ik meer tijd om de hoogtepunten van deze stad te bezoeken. Eén van de hoogtepunten was voor mij het bezoek aan de basiliek van de heilige Eulalia. Begin jaren negentig van de vorige eeuw moest de vloer van de basiliek worden vervangen. Archeologen legden toen de resten van verschillende bouwlagen (vanaf de eerste eeuw na Christus) bloot. De fundamenten van de verschillende gebouwen vertellen een eigen verhaal, naast de oude bronnen, over het ontstaan van het christendom in Mérida en in Spanje.
Voor een bezoek aan de crypte van de heilige Eulalia – en andere archeologische resten – moet je eerst door een klein museum, het centro de interpretación. Ook hier weer alleen Spaanse teksten over de geschiedenis van deze speciale plek. Er staan maquettes van de verschillende bouwfasen en er staan een aantal voorwerpen die opgegraven zijn onder de kerk, waaronder twee grafstenen met inscripties. Eenmaal door het kleine museum loop ik de trap af en kom ik onder de kerk. Op een zwaar metalen frame ligt de vloer van de basiliek. Daaronder liggen de fundamenten uit de verschillende tijden. Het is even wennen aan het licht en aan wat je voor je ziet liggen. Via een loopbrug kom je op verschillende plekken onder de kerk. Op een aantal plaatsen staat een bord met uitleg wat er voor je ligt. Het is een grote puzzel, omdat er meerdere tijdlagen op één plek liggen. Maar met het verhaal uit het museum en de guia wordt het duidelijk.
Vier bouwlagen
Voordat de christenen in de vijfde eeuw een basiliek bouwden voor Eulalia, bevonden zich hier op deze plek Romeinse huizen (1) en was deze plek in de derde en vierde eeuw een een begraafplaats – een necropolis – met mausolea (2). Van de vijfde tot de negende eeuw stond er een basiliek ter ere van Eulalia (3) waarbij er naast deze basiliek ook een klooster en een hospitaal was gebouwd. Van ongeveer 875 tot 1230 verviel de basiliek tot een ruïne. De christenen vluchten naar Badajoz. Vanaf 1230 werd de huidige kerk gebouwd (4), op de plek van de oude basiliek. Al deze vier bouwlagen zijn te zien onder de huidige kerk.
1. Het verhaal van de plek waar nu de basiliek staat begint rond het jaar 50. Daar, vlak bij de beek de Albarregas, werd een luxe woning gebouwd voor Romeinen die in Emerita Augusta (Mérida) hun pensioen genoten. Emerita Augusta was gesticht voor Romeinse veteranen die in Hispania hadden gevochten. De woning was goed voorzien van water, het had een aljibe, een waterreservoir en een binnenplaats – een peristilo – een overdekte gallerij met in het midden een fontein of waterreservoir. In de eerste en tweede eeuw is het huis verbouwd en gewijzigd. Onder de kerk kan je nog een deel van de perisilo herkennen.
2. Waarom deze Romeinse woning afgebroken werd en er een vroeg christelijke begraafplaats is ontstaan in de vierde eeuw is onduidelijk. Volgens de guia zijn er twee mogelijkheden. Of er ontstond eerst een heidense begraafplaats waar steeds meer christenen begraven werden en Eulalia ook werd begraven. Of op deze plek stond het huis waar Eulalia opgroeide en bescherming vond. Na haar martelaarsdood werd ze op deze plek begraven en werd er een klein grafmonument gebouwd om haar te eren. Vervolgens wilden andere christenen rond haar graf begraven worden en bouwden zij er mausolea naast. Van twee mausolea zijn de fundamenten nog te zien. Hoe het ook zij, er ontstond in de vierde eeuw een cultus rond het graf van Eulalia, die volgens de overlevering tijdens de christenvervolgingen van Diocletianus en Maximianus tussen 303 en 305 een martelaarsdood stierf. Voor haar werd zoals Prudencio het noemde een tumulus op haar graf gebouwd. In het museum staat een kleine maquette van dit grafmonument, dat meer op een kleine kapel lijkt dan wat wij nu een grafmonument noemen. Onder de kerk zijn de fundamenten van dit gebouwtje moeilijk te onderscheiden, omdat het onder het koor van de kerk ligt dat afgesloten is voor publiek. Het enige wat je ziet is een brandende kaars waar vermoedelijk het graf van Eulalia zich bevind. Volgens de kaartjesverkoper van het museum is dat deel van de kerk eigendom van de kerk en mogen er alleen geestelijken en hoogwaardigheidsbekleders naar het graf van Eulalia. Een beetje vreemd was dit wel en het enige minpunt van deze opgraving. Op andere plekken onder de kerk kan je nog de overblijfselen van de mausolea vinden. Enkele zijn in de latere bouwfase (3) opgenomen als crypten voor belangrijke Emeritense bisschoppen of families.
3. In de laat Romeinse en Visigotische tijd (vanaf de vijfde eeuw) is op de plek van de tumulus een grotere basiliek gebouwd. Deze had ongeveer dezelfde oppervlakte als de huidige kerk. De crypte van Eulalia bevond zich in het koor van de kerk. De kerk had een afscheiding tussen de plaats waar de geestelijken de eucharistie vierden en daar waar het volk stond. Het was een grote basiliek en een belangrijke plek voor katholieken uit Mérida van de vijfde tot de negende eeuw. Bisschoppen en belangrijke families lieten zich hier begraven. Er is in ieder geval één dekplaat met inscripties te vinden. In het museum staat een maquette van deze basiliek. Naast de basiliek stond een klooster en bisschop Masona van Mérida (571-605) liet ook een hospital bouwen in de nabijheid van de basiliek. De fundamenten daarvan zijn zo’n 350 meter van de kerk teruggevonden.
De cultus rond Santa Eulalia ontstond in de vierde eeuw en kwam tot bloei in de Visigotische periode. Na de verovering door de Arabieren van het Iberisch schiereiland bleef de kerk in Mérida een belangrijke rol voor de christenen vervullen, echter na 875 verviel de kerk met de vlucht van de christenen naar Badajoz. De kerk werd na de verovering door de christelijke koningen opnieuw opgebouwd. Slechts op een enkele plek werd gebruik gemaakt van een oude muur van de oude basiliek. Ik ben niet meer naar boven gegaan om deze nieuwere kerk, die sinds 1230 vele aanpassingen heeft gehad, te bekijken. Mérida is een stad met een rijk verleden. Vooral het Romeinse verleden komt logischerwijs in de stad aan bod. Deze kerk en de opgravingen gaven mij ook een extra dimensie. Na de vierde eeuw is er in deze plaats nog veel meer gebeurd.
Voor dit stukje heb ik gebruik gemaakt van de Guia Santa Eulalia de Mérida. Excavación Archeológico y Centro de Interpretación van L. Caballero en P. Mateos