Dit is Marciana. Marciana is drie jaar, vijf maanden en twintig dagen oud. Ze is op 26 september overleden. Naast haar staat een oudere vrouw in een prachtige tunica met een omslagdoek over haar schouders en hoofd. Is het haar moeder? Ze staan beiden afgebeeld op een vroegchristelijke grafsteen. Beiden staan ze in de bidhouding, de armen open naar de hemel gericht. – Je ziet het nu nog bij de priesters die voorgaan in het gebed. – Links en rechts van Marciana en haar moeder liggen twee schapen. Links zijn alleen de pootjes zichtbaar. Naast Marciana groeit een olijfboom en staat een klein stenen mortuarium. Het timpaan en de toegangspoort duidelijk zichtbaar.
Deze prachtig gegraveerde grafsteen is er een van de 130 die te zien zijn in het museo paleochristiano in Aquileia. Ze komen uit de vierde en vijfde eeuw en zijn opgegraven in en om de stad bij de vroeg christelijke kerken. Op de ene grafsteen staat een jongen in een toga met een Romeinse fibula speld, op een ander staat een jongen in bidhouding met het christus-teken (Chi en Ro) en links en rechts een α en ω. Hij draagt een effen kleed met aan de zijkanten een band met geborduurde patronen. Op een volgende steen staat tussen een lange tekst een Romeins soldaat naast een drinkende man. De man zit op een kruk met een kussen. Hij kijkt naar rechts, waar een andere figuur staat. Helaas is alleen zijn onderlichaam zichtbaar. Hij draagt een mantel en sandalen. Daarnaast een grafsteen met een man met in zijn rechterhand een grote amfoor en in zijn linkerhand een olijftak. Hij zweeft in de lucht. Twee duiven vergezellen hem. Een CHI RO teken maakt het plaatje compleet.
In al zijn eenvoud zijn dit schitterende gravures. Je ziet de bijzonderheden van de mensen die zijn overleden, de kleding die ze droegen bij bijzondere gelegenheden, hun eigenaardigheden en de symboliek. De vele vroeg christelijke symbolen: de schapen, de duiven, olijfboom en tak, een mortuarium dat vergelijkbaar is met het graf van Lazarus en de tekens CHI RO en α en ω komen op vele grafstenen terug. Christenen in de vierde en vijfde eeuw maakten er werk van. Het graveren van de grafstenen is vakwerk, zeker wanneer je wilt dat de figuren op de steen een gelijkenis moet tonen met de overledene.
De vierde, vijfde en zesde eeuw hebben al lang mijn interesse. Het is een periode waar vaak snel doorheen gescrold wordt. We hebben de Romeinen, dan is er een tijd niets en daarna zijn er de middeleeuwen. Maar vanaf de vierde eeuw gebeurt er in Europa zo veel. Het verval van een centrale overheid dat opgevuld wordt door de kerk enerzijds en verschillende koninkrijken anderzijds. De opkomst van nieuwe handelsbetrekkingen en economie. Het verval van steden, die een andere functie krijgen en anders worden ingericht onder invloed van de kerk. Clans die met elkaar strijden om de macht en alle middelen gebruiken om die macht te behouden. Migratie van grote groepen mensen. Het christelijk geloof dat gemeengoed wordt en de kerk die haar stempel gaat drukken op het dagelijkse leven. In het zuiden van Europa is dit laatste nog goed zichtbaar door alle opgegraven kerken en basilica’s, met hun stenen fundamenten en mozaïeken. Zo ook in Aquileia.
Het museo paleochristiano in Aquileia bestaat al sinds de jaren zestig. Ik heb nog maar weinig musea gezien die alleen maar vroegchristelijke artefacten toont, maar dit is wel een bijzondere. Het is gevestigd in een oude kloosterkerk in de noordoost hoek van Aquileia. Al in 1895 vond men de eerste stukjes van een oude mozaïeken vloer, maar de echte opgraving van de oude vroegchristelijke kerk begon pas na de tweede wereldoorlog. Onder de vloer van de kloosterkerk, wat overigens sinds eind achttiende eeuw een wijnpakhuis was, lagen de restanten van twee opeenvolgende kerken uit de vijfde eeuw. De vloer van de eerste kerk is belegd met mozaïeken. Mooie geometrische patronen wisselen af met teksten in Latijn en Grieks van de donoren. Het aantal voet dat ze hebben bijgedragen staat onder hun naam. Deze vijfde-eeuwse kerk had maar één schip. Een enorme oppervlakte voor een kerk. En dan ook nog zo rijk ingericht met overal mozaïeken op de vloer. Hoeveel inwoners van de stad moeten hier wekelijks geweest zijn? En dan te bedenken dat dit niet de enige kerk was van Aquileia. Men heeft naast de basiliek van de bisschop vier andere kerken kunnen identificeren. De christelijke gemeenschap had kennelijk in deze eeuwen voldoende kapitaal en macht om in de stad meerdere grote kerken te bouwen. Na 450 wordt de kerk grondig herbouwd. De grote kerk krijgt twee zijbeuken, gescheiden door een rij zuilen. De zuilen rusten op een stevige fundering die boven op de mozaïeken vloer wordt aangelegd. De mozaïeken verdwijnen onder een nieuwe vloer. In het museum zijn de lagen nog duidelijk te onderscheiden.
Het is rustig in het museum. Op de eerste verdieping van het voorgebouw liggen mozaïeken uit de andere opgegraven kerkgebouwen in Aquileia, er staan maquettes van de oude kloosterkerk en het wijnpakhuis. Jammer dat de informatie alleen in het Italiaans is, zodat ik er pas laat achter kom dat de stukken uit verschillende kerken komen. Op de tweede verdieping hangen de 130 grafstenen met de gravures. Vanaf de balustrade kijk ik de kerk in. Het is een indrukwekkende verzameling grafstenen in een indrukwekkend gebouw.
