Wanneer ik door de entree van de tentoonstelling over Breitners kimonomeisje loop sta ik recht tegenover Geesje. Ik kijk haar op haar rug. Ze steekt haar haar op, armen omhoog. Ze kijkt in de spiegel en door de spiegel kijkt ze mij aan. Ze staat daar naakt voor die spiegel haar witte onderjurk als een krans om haar voeten. Over haar rug een grijze schaduw. Haar rechterarm is bruin van de schaduw.

Breitner maakte dit naakt voor een spiegel in 1893, voordat hij startte met zijn “meisjes in kimono”.  Breitner had wat met spiegels en hij had wat met Geesje, het model dat hij voor dit en de kimono schilderijen gebruikte. Niet fysiek, maar hij zal haar fotogeniek gevonden hebben. In de tentoonstelling in het Rijksmuseum hangen dertien schilderijen van Geesje Kwak in kimono die George Hendrik Breitner tussen 1893 en 1895 vervaardigde. De ene nog mooier dan de ander. Ik krijg geen genoeg ervan ze te observeren. Het is een soort omgedraaide zoek de verschillen puzzel; zoek de overeenkomsten. Met twaalf schilderijen naast elkaar in één zaal tentoongesteld zijn de overeenkomsten eenvoudig te herkennen: het donkere Japanse kamerscherm, het okerkleurige kussen bij de liggende meisjes in kimono en het gordijn met de gele bloemen, dat ongetwijfeld in zijn atelier hing ter afscheiding van de rommel die er achter stond. En natuurlijk Geesje Kwak zelf. Het meisje dat door deze schilderijen meer naam kreeg dan wanneer ze als hoedenverkoopster en naaister in Amsterdam ooit zou hebben gekregen. Ze overleed al op 22 jarige leeftijd, maar werd vereeuwigd door George Hendrik Breitner.

Een arm arbeiderskind

Geesje Kwak ligt in ongemakkelijke houdingen op een sofa of staat voor een spiegel een oorbelletje in te doen. Ze kijkt mij aan recht in de ogen of via de spiegel. Geesje was zestien jaar toen ze poseerde voor Breitner. Ze kwam uit Zaandam en was net als haar zuster model voor Breitner geworden. Ze was naaister of hoedenverkoopster en was met haar familie naar Amsterdam getrokken. In die tijd werkte Amsterdam als een magneet voor arbeidersgezinnen die een armoedig leven leiden in de krotten en steegjes. We weten dat Geesje in de Tweede van Swindenstraat woonde. Waarom is ze gaan poseren voor Breitner?  Meisjes die poseerden waren in die tijd niet meer dan prostituees. Wanneer ga je als zestienjarig meisje poseren voor een zesendertigjarige schilder? Had ze geld nodig om de huur of eten te betalen? Of was ze in de ban van deze schilder die de schilder van het leven wilde zijn. Die wasvrouwen en dienstmeiden schilderde. Voor hem mocht ze in dure en fijne kimono’s poseren.

Kimono meisje

Van Geesje maakte Breitner 13 schilderijen in kimono; een witte, een rode en een donkerblauwe of zwarte. Hij maakte voorstudies in krijt van haar in kimono, zittend, fotografeerde haar, gekleed en naakt voor een spiegel en maakte aquarellen. Deze zijn ook te zien in de tentoonstelling. Breitner, net hersteld van een oogziekte, schildert grote rode, grijswitte of donkere vlakken, tegen een donkere achtergrond, het kamerscherm of een spiegel. Hij detailleert de vlakken met bloemetjes van de kimono’s en de patronen van de sofa, de kussens en de schermen. Het gezicht en de armen van Geesje zijn licht en roze. Duidelijk wordt uit een film in de tentoonstelling dat hij eerst een vage schets maakt van de compositie van Geesje en daarna het geheel invult. Breitner experimenteerde ook met achtergronden. In één van de drie schilderijen met de staande Geesje in donkere kimono voor een spiegel – het oorringetje – zijn de tegels op de wand duidelijk zichtbaar. In de andere twee is deze muur teruggebracht tot een wit-grijs vlak. Hierdoor komt Geesje en de spiegel nog beter uit. De meisjes in rode kimono, waar Geesje in horizontale houding op de sofa hangt zijn soms zeer uitgewerkt en soms met grove penseelstreken opgezet. In de serie is slechts één zittende Geesje voor de spiegel. Ze brengt een oorring in voor de spiegel. De kimono komt niet helemaal uit zoals in de andere schilderijen, maar juist de grote vlakken de heldere rode kleuren van de kimono en de compositie van dit doek spreken mij zeer aan.

 

Waarom Geesje na ruim twee jaar stopte met poseren voor Breitner zullen we nooit weten. Ze was 18 en wilde wellicht weg uit de stad. Misschien had Breitner zelf genoeg van zijn model en zocht hij een nieuw model om voor hem te poseren. Ik vermoed dan ook dat Geesje niet zijn muze is geweest, maar één van de vele modellen die hij gebruikte. Dat zij wel een bijzonder model is geweest toont deze tentoonstelling. Breitner vereeuwigde een tiener in zijn schilderijen.  Na ruim twee jaar poseren vertrekt Geesje uit het leven van Breitner. Ze emigreert naar Zuid-Afrika waar ze vier jaar later aan tuberculose overlijd.