Soms zie je in een museum een bijzonder object dat je niet loslaat. Je loopt door, maar keert meteen weer terug. Wat is dit voor iets? Wat voor verhaal hangt hier aan vast? Dit gebeurde mij toen ik in Brescia in het museum Santa Giulia liep. In de kerk van Santa Maria in Solaria, onderdeel van het museum, staat een vitrine met een vierde-eeuws ivoren kistje. Het is een reliekschrijn, een kistje waar een stukje van een martelaar of heilige werd bewaard.

Het kistje is aan alle zijden en op de deksel bewerkt met in reliëf uitgesneden taferelen. Op de zijkanten zijn de taferelen in drie lagen opgebouwd. Het bovenste en onderste reliëf zijn iconografieën uit het oude testament. Veel van deze iconen zijn voor mij niet te herkennen. Het reliëf in het midden op de zijkanten zijn verhalen uit het nieuwe testament, uit het leven van Jezus zelf. Ik zie de genezing van Lazarus en andere wonderen van Jezus. Op de voorkant van de kist is in het midden Jezus te herkennen, die een boekrol uitrolt. Boven hem staat het verhaal van Jona in de vis. Het bijbelverhaal dat verwijst naar de herrijzenis van Jezus, drie dagen na zijn dood. Op het deksel staat het verhaal van de passie van Jezus Christus: Jezus wordt gearresteerd en uitgeleverd aan Herodes. Petrus staat naast een kolom met een haan. Jezus wordt voorgeleid en weggevoerd. De martelingen en de kruisiging ontbreken op het deksel. Op de rand van het deksel zijn nog vijftien van de zeventien portretten te zien van de apostelen, de evangelisten en Jezus Christus.

Het is een prachtig kunstwerk, deze reliekkist uit de vierde eeuw, maar wat deze kist bijzonder maakt is het verhaal achter deze kist. Dit kistje is gemaakt aan het einde van de vierde eeuw in Milaan. Volgens het bijschrift bij de vitrine is het afkomstig uit één van de ateliers van de beroemde Milanese bisschop Ambrosius. Ambrosius was een groot voorvechter van het orthodoxe katholieke geloof én van de geloofsbelijdenis van Nicea. Deze stelt dat God, Jezus Christus en de Heilige Geest van dezelfde goddelijke substantie zijn. Hij streed tegen de heidenen en tegen christenen die de orthodoxe leer van de kerk niet volgden, waaronder de arianen. De arianen geloofden dat er onderscheid was tussen God, de Heilige Geest en Jezus. Jezus was geboren uit een mens, had dus de menselijke natuur en was pas later God geworden. De theologie van Arianus was in 325 in het Niceans concilie als ketters uitgeroepen en verboden. Maar het arianisme was daarmee niet meteen verdwenen. Het duurde nog enkele honderden jaren voordat het arianisme, dat vooral onder de niet-Romeinse bevolking in Europa aangehangen werd, uitgebannen was door de orthodoxe kerk. In de tweede helft van de vierde eeuw waren er nog grote groepen mensen, ook keizers en bisschoppen, die aanhanger waren van de theologie van Arianus. Ambrosius streed tegen het arianisme aan het hof van de Romeinse keizers, bij bevriende bisschoppen en bij de bevolking van Italië.

Dit kistje is een voorbeeld van hoe de orthodoxe katholieke kerk ten strijde trok tegen het arianisme. De meeste mensen hingen in de vierde wel het christendom aan, maar dat wil niet zeggen dat ze allemaal hetzelfde christendom aanhingen. Theologische discussies over het wezen van Jezus en de substantie van de drie-eenheid zal velen ontgaan zijn. Men aanbad zowel Christus als God om het even of deze van dezelfde substantie waren. Het merendeel van de bevolking was analfabeet en moest het hebben van de verhalen van hun bisschop. Een beeldverhaal, een soort strip, ondersteunde de verhalen van de bisschop. Dit kistje is een voorbeeld van zo’n stripverhaal en tegelijkertijd een promotiemiddel voor het orthodoxe katholieke geloof. Want de beeltenissen op het kistje zijn erop gericht het verhaal van de Jezus als God uit te beelden. Zo staat er op de voorkant van de kist een beeltenis van een man in een zaal met toehoorders. Hij spreid een boekrol voor zich uit. Onmiskenbaar het verhaal van Jezus in de synagoge van Nazareth uit het evangelie van Lucas. Ik citeer hier de Nieuwe Bijbelvertaling:

Het kistje staat nu in het museum San Giulia in Brescia. Brescia ligt op drie dagen loopafstand van Milaan (97 kilometer) en had in de vierde eeuw een eigen bisschop. Kan het zijn dat deze reliekkist een geschenk is geweest van de bisschop van Milaan aan de bisschop van Brescia? Een waardevol geschenk met een betekenis. Zeker als er ook een relikwie in lag van een martelaar of heilige. Wilde de bisschop van Milaan de bisschop van Brescia aan zijn zijde in de strijd tegen het arianisme? We weten dat in de vierde eeuw een stevig netwerk was van bisschoppen. Een netwerk van mannen uit de gegoede lagen van de bevolking en die samen politiek bedreven. Zij maakten de dienst uit in de gemeenschap, werden op handen gedragen door de plaatselijke bevolking. Ze bepaalden gezamenlijk op synodes het beleid van de kerk en smeedden bondjes tegen de keizer of tegen andersdenkende bisschoppen. Zo kan zelfs dit kistje een rol hebben gespeeld in een bondgenootschap tussen de bisschop van Milaan en Brescia. We weten het echter niet. De bisschop van Brescia kan het ook zelf in opdracht hebben laten maken in Milaan in het atelier aldaar, omdat de ambachtslieden gerenommeerde kunst maakten. Ook dat weten we niet. Het enige wat we zien is een kistje waar een verhaal achter schuil gaat dat vele malen interessanter is dan het kistje zelf. Een bijzonder kistje.

Ik ben overigens zeer benieuwd of iemand andere bijbelverhalen herkend op de foto’s van dit kistje.