Toon Kelder was voor mij een onbekende kunstenaar tot ik vandaag in het museum Flehite in Amersfoort zijn werk zag. Hij is een van de modernisten in de Nederlandse kunst die in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw in de stroming van het realisme experimenteerde. De tentoonstelling in Flehite toont Kelders veelzijdigheid: portretten, naakten, een schilderij van het uitzicht uit zijn atelier en interieurs. Kelder is niet echt in te delen in een stroming. Zijn eerste expressionistische schilderijen tonen donkere en sombere kleuren en hij is daarom wel eens ingedeeld in de Bergense school. Maar die sombere kleuren maken al in de jaren twintig plaats voor kleurrijke pastelkleuren, die je terugvind in zijn portretten en naakten.
Klassieke naakten
Het leuke van de tentoonstelling in het museum Flehite is dat er heel veel verschillend werk hangt van Kelder. Zijn figuratieve en expressionistische schilderijen uit de jaren twintig en dertig, maar ook zijn abstracte werk na de oorlog. Wat mij opviel waren de vele schilderijen van naakten. Badende naakten, liggende naakten en staande naakten. Een keur aan zachtroze en bruine lichamen die zich uitstrekken, tegen een boom hangen of staan. Het deed mij in eerste instantie erg denken aan de fauvisten: de pastelkleuren in de achtergrond en de wijze hoe de kleuren de compositie vormen. Maar de naakten zelf hadden een egale zachte huidtint en hij trok daarin niet de stijl door die we van Henri Matisse of Kees van Dongen kennen. Zijn naakten zijn vager, romantischer en met meer afstand. Ze zijn bijna onaantastbaar. Kelder creëert met zijn naakten een soort droomwereld. De kunstcriticus Jos. De Gruyter schreef over deze naakten dat ze rusten “op een wolk van kleurdampen”. Ze liggen in de klassieke positie die we kennen van de Maya van Fransisco de Goya en van de odalisquen van Matisse en Picasso. Armen onder het hoofd en benen lichtjes gebogen. Alleen Kelder geeft daar zijn eigen vage dromerige toets aan. Geen felle kleuren of donkere lijnvoering, maar vage pastelkleuren. Wanneer je je oogleden dichtknijpt en door je oogharen deze doeken bekijkt zie je landschappen en komt er een abstractie van vlakken en kleuren. Kelder blijkt in de jaren dertig een gewild kunstenaar te zijn, gezien zijn exposities in kunsthandel Sala, waar zijn werk tussen de werken van de Haagsche school en Breitner hingen. Wanneer ik zijn stukken zie verbaast mij dat niets. Zijn naakten zijn zo geromantiseerd dat ze geen enkele aanstoot geven en juist de schoonheid van het vrouwelijk lichaam benadrukken.
Van figuratief naar abstract
Dat Toon Kelder als kunstenaar op zoek was naar vernieuwing toont de tentoonstelling ook. Na de tweede wereldoorlog brak hij met zijn expressionistische en figuratieve kunst en vervolgde zijn pad in de abstracte kunst. Hij vernietigde veel van zijn oude werk. – Het is bijzonder dat er nog zo veel oudere werken in een tentoonstelling getoond kunnen worden. – In de blog van Michiel Morel lees ik dat Kelder veel in Parijs verbleef en kennis maakte met Picasso, Matisse, Léger en Modigliano. Zou hij ook Wim Oepts ontmoet hebben? De Nederlandse kunstenaar die in Parijs en de Provence schilderde. In ieder geval maken zijn naakten plaats voor abstracte kunst van lijnen en vlakken, een abstrahering van de kleurrijke vlakken die hij in de jaren twintig en dertig maakte van zijn muze.
Door deze tentoonstelling in het museum Flehite van één kunstenaar ben ik weer veel meer te weten gekomen van de verschillende kunststromingen in de twintigste eeuw. Toon Kelder was een kunstenaar die bewoog en zich ontwikkelde. Van iemand die startte in de stijl van de Bergensche school en zich ontwikkelde in een romantische expressionisme uiteindelijk zeer abstracte werken maakte in de stijl van Picasso en Léger. Bijzonder dat deze kunstenaar zo onbekend is gebleven.